Wielki Post trwa czterdzieści dni. Czy na pewno? Bliższe przyglądnięcie się w tę kwestię pokazuje, że nie jest to tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać.
Początku Wielkiego Postu w Polsce nie da się przeoczyć. Kościoły w Środę Popielcową wypełniają się wiernymi, którzy przyjmują znak popiołu na znak pokuty. Następnie w piątki wiele osób gromadzi się na nabożeństwach Drogi Krzyżowej, a w niedziele na śpiewie Gorzkich Żali. To także czas, gdy w wielu domach i rodzinach wprowadza się większą wstrzemięźliwość: mniej słodyczy, mniej rozrywki, więcej skupienia.
Również liturgia Kościoła przybiera wtedy surowszy charakter. Nie śpiewa się Chwała na wysokości Bogu, a radosne Alleluja przed Ewangelią zostaje zastąpione inną aklamacją, np. Chwała Tobie, Słowo Boże. Ołtarz nie jest przyozdabiany kwiatami, a organy mogą akompaniować jedynie dla podtrzymania śpiewu wiernych. Szaty liturgiczne mają fioletowy kolor – znak pokuty i oczekiwania – z wyjątkiem czwartej niedzieli Wielkiego Postu, zwanej Laetare, kiedy kapłan może założyć różowy ornat, przypominając, że zbliża się światło Zmartwychwstania. Wielki Post w 2025 roku potrwa do 17 kwietnia, wtedy od Mszy Świętej Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek rozpocznie się Triduum Paschalne.
Czterdzieści dni – czas próby i przemiany
Każda ważna zmiana wymaga przygotowania. Podobnie w wierze – zanim nastąpi radość Zmartwychwstania, potrzebny jest czas refleksji i oczyszczenia. Dlatego Wielki Post trwa czterdzieści dni – liczba ta w Biblii pojawia się aż 146 razy i zawsze oznacza czas próby, oczyszczenia i przygotowania.
Czterdzieści dni i nocy trwał potop, który oczyścił ziemię przed nowym początkiem. Mojżesz spędził czterdzieści dni na górze Synaj, zanim otrzymał Dekalog. Izraelici przez czterdzieści lat wędrowali po pustyni, zanim weszli do Ziemi Obiecanej. Eliasz przez czterdzieści dni szedł na górę Horeb, by spotkać się z Bogiem. Jonasz ogłosił mieszkańcom Niniwy czterdzieści dni nawrócenia, zanim miała nadejść kara.
W Nowym Testamencie liczba czterdzieści również odgrywa ważną rolę. Jezus przez czterdzieści dni pościł na pustyni, przygotowując się do swojej misji. Po zmartwychwstaniu przez czterdzieści dni ukazywał się uczniom, zanim wstąpił do nieba.
Czterdzieści dni to czas przejścia – trudny, ale konieczny. Kościół, nawiązując do tej symboliki, zaprasza do wejścia w ten szczególny okres. Celem jest dobre przygotowanie do radości Zmartwychwstania, której szczególnym wyrazem jest odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych w Wigilię Paschalną.
Czy Wielki Post zawsze wyglądał tak samo?
Wielki Post nie zawsze trwał czterdzieści dni. Na początku chrześcijanie pościli jedynie przez dwa dni – w Wielki Piątek i Wielką Sobotę, a w III wieku przedłużono ten czas do tygodnia. Sobór Nicejski w 325 roku ustanowił post czterdziestodniowy, jednak i tutaj pojawiały się różne sposoby liczenia tego okresu. Na Wschodzie, gdzie soboty i niedziele nie były dniami postnymi, zaczynano go osiem tygodni przed Wielkanocą. Dawało to 56 dni, ale po odjęciu 16 dni (8 sobót i 8 niedziel) faktycznie pozostawało 40 dni postu. Z kolei na Zachodzie post rozpoczynano w Środę Popielcową, czyli 46 dni przed Niedzielą Wielkanocą. Ponieważ w niedziele postu nie zachowywano, po ich odjęciu zostawało 40 dni postnych. Wprowadzono też trzy dodatkowe niedziele przygotowawcze: Septuagesima, Sexagesima i Quinquagesima, by stopniowo wprowadzać wiernych w czas pokuty.
Czy Wielki Post rzeczywiście trwa 40 dni?
Po reformie liturgicznej w XX wieku Wielki Post trwa od Środy Popielcowej do wieczora Wielkiego Czwartku, kiedy rozpoczyna się Triduum Paschalne. Jeśli policzymy wszystkie dni tego okresu, otrzymamy 44 dni. Jednak, niedziele nigdy nie były dniami postnymi, po ich odjęciu pozostaje 38 dni postu. Czy to oznacza, że tradycyjna liczba czterdziestu dni postu jest niekompletna? Nie do końca. Wielki Piątek to dzień ścisłego postu, a w Wielką Sobotę Kościół również zaleca powstrzymanie się od pokarmów. Gdy dodamy te dwa dni do 38 dni postnych, otrzymujemy dokładnie 40 dni postu. W sensie ścisłym okres Wielkiego Postu nie trwa więc czterdziestu dni, ale rozpoczyna czterdziestodniowy czas przygotowania do Świąt Wielkanocnych. Jego istota nie tkwi jednak w matematycznych wyliczeniach, lecz w otwarciu na łaskę nawrócenia.